Trí tuệ nhân tạo đang có những bước tiến mạnh mẽ và tác động sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục. Việc ứng dụng AI vào giáo dục mang đến nhiều tiến bộ, giúp cải thiện quá trình giảng dạy và học tập, cũng như nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, AI cũng đang đặt ra không ít thách thức và vấn đề cần sự cân nhắc kỹ lưỡng và áp dụng từng phần vào giáo dục.
Điều này nghĩa là cần yêu cầu việc giáo dục đầy đủ về cách sử dụng AI cũng như cách vận dụng nó vào đời sống học tập sao cho hiệu quả những không làm mất đi tính tự chủ cũng như tính độc lập của sinh viên. Đặc biệt là vấn đề đạo đức khi sử dụng AI, sinh viên có thể sử dụng các sản phẩm được thực hiện bởi trí tuệ nhân tạo, và việc các phần mềm hay ứng dụng phát hiện AI đang không thể theo kịp tốc độ tiến bộ AI và việc sử dụng nó với giá thành rẻ hơn.
Thế nhưng tính hữu dụng của AI trong giáo dục là điều không thể nào phủ nhận đi đôi với những lợi ích thì các mặc tiêu cực của nó vẫn hiện hữu như một thách thức đối với người học và người dạy.
Ứng dụng của AI trong giáo dục
Hỗ trợ viết và soạn thảo các nội dung học thuật
AI có thể giúp giảng viên và sinh viên trong quá trình tìm kiểm ý tưởng, đặt ra các câu hỏi nghiên cứu, xây dựng khung bài viết một cách dễ dàng hơn, từ đó phá được những rào cản ban đầu khi qua trình thực hiện các nội dung học thuật như viết thế nào, viết về chủ đề gì, giải quyết những câu hỏi nào.
Công cụ AI có thể đề xuất một cấu trúc bài viết, tạo ra một tiêu đề hấp dẫn và tối ưu hóa nội dung sao cho phù hợp với tiêu chuẩn của một bài báo khoa học. Từ đó nâng cao hiệu xuất và cải thiện tốc độ làm việc cũng như công bố các bài báo.
Cải thiện khả năng tìm kiếm và tham khảo các tài liệu
AI giúp xác định các tài liệu tham khảo liên quan và mở rộng phạm vi nghiên cứu của người dùng. Việc tìm kiếm sẽ trở nên nhanh chóng và chính xác hơn, điều này có thể nói là ưu điểm vượt trôi khi mà các công cụ tìm kiếm chỉ cho bạn đến nơi bạn cần đến, còn với ai nó còn chỉ đúng chỗ cho bạn đọc và đồng thời mở rộng ra thêm các chủ đề mà bạn có thể muốn biết thêm.
Tuy nhiên, mặc tiêu cực của nó là khi sử dụng các nguồn do AI đề xuất, thì một số nội dung có thể không chính xác hoặc bị bóp méo. Chính vì các dự án AI đều là các dự án tư nhân và dĩ nhiên mục tiêu của nó là việc tìm kiếm các nguồn lợi nhuận để phục vụ các hoạt động quảng cáo định hướng người dùng. Do đó, bạn phải luôn trang bị một tinh thần đặt câu hỏi và tư duy phản biện tốt trong quá trình sử dụng AI.
Cung cấp một sự hỗ trợ để cá nhân hóa cho người học
Phương châm của giáo dục hiện nay và của các ngành dịch vụ khác là việc cá nhân hóa người dùng. Nó giống như việc bạn có một chiếc áo, đôi giày được may đo cho cá nhân. Với hệ thống học tập thông minh có thể cá nhân hóa trải nghiệm học tập, đưa ra gợi ý và phản hồi theo nhu cầu của từng học việc, chứ không cào bằng trình độ của học viên là như nhau. Hơn thế nữa nó sẽ hỗ trợ liên tục 24/7 giúp việc học tập có thể được thực hiện liên tục phù hợp với nhu cầu của người học.
Với sự hỗ trợ của AI người học có thể được cung cấp các lời giải chi tiết và đơn giản từ đó giúp học viên có thể hiểu rõ hơn về nội dung bài học. Điều mà trước đây không thể nào làm được khi số lượng người dạy cũng như quỹ thời gian cho giờ dạy còn hạn chế, mặc dù các khóa học được thu sẵn video có thể giải quyết một phần nhưng chưa được đầy đủ do thiếu tương tác.
Do đó, đề xuất là việc học tập chỉ nên giao các chủ đề và tổ hợp các câu hỏi liên quan mang tính chất gọi mở. Người học tự mở rộng và đặt ra các câu hỏi con nhằm bổ sung và hoàn thiện kiến thức của bản thân trên cơ sở của AI.
Hỗ trợ giảng viên trong việc giảng dạy và đánh giá
Việc chấm bài là một công việc tương đối đơn điệu, khi mà số lượng sinh viên gia tăng nó còn chiếm một quỹ thời gian lớn của giảng viên, khi mà thời gian ấy có thể sử dụng để nghiên cứu, hỗ trợ sinh viên. Ứng dụng AI có thể giúp tự động hóa quá trình chấm bài và phản hồi, giảm tải công việc cho giảng viên.
Không chỉ có vậy, việc AI được cung cấp các dữ liệu về quá trình học tập của sinh viên có thể xác định được lĩnh vực mà sinh viên đang gặp khó khăn, từ đó hỗ trợ và gợi ý cho giảng viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp.
Thách thức của AI trong giáo dục
Bên cạnh những lợi ích mang lại của AI trong lĩnh vực giáo dục thì có có nhiều thách thức cần phải vượt qua trong quá trình áp dụng ai vào công tác giảng dạy và học tập.
Thiếu khả năng phân tích sâu và sáng tạo
Khi tìm hiểu về các mô hình ngôn ngữ bạn sẽ hiểu rằng AI hiện nay chỉ là công cụ xử lý ngôn ngữ dựa trên mẫu có sẵn, không có khả năng hiểu sâu hay đưa ra các phân tích đột phá. Do đó sự phụ thuộc quá mức vào AI có thể giảm khả năng tư duy phản biện và sáng tạo của người học.
Sử dụng nó trong một thời gian dài và phụ thuộc vào nó dẫn đễn việc lười tư duy từ đó lệ thuộc vào nó. Trong quá trình sử dụng hãy chia thành từng bước tư duy và theo dõi, phân tích để có suy nghĩ của cá nhân mình.
Khả năng tạo nội dung sai lệch
Tác giả Yuval Noah Harari đã phát biểu: “Nỗi sợ hãi về trí tuệ nhân tạo (AI) đã ám ảnh con người từ thời kỳ đầu của kỷ nguyên máy tính. Cho đến nay, những lo ngại này tập trung vào khả năng máy móc sử dụng phương tiện vật lý để giết chết, tiêu diệt chế độ hoặc thay thế con người. Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, xuất hiện những công cụ AI mới đe dọa sự tồn tại của nền văn minh nhân loại từ một hướng không ngờ. AI đã có những khả năng đáng kinh ngạc trong việc thao túng và tạo ra ngôn ngữ, dù đó là từ ngữ, âm thanh hay hình ảnh. AI đã xâm nhập vào hệ điều hành của nền văn minh chúng ta.“
Sự nguy hiểm của AI không phải ở khả năng của nó mà là chính sự thiếu tự phản biện của con người đã giúp các ứng dụng AI có thể tạo ra các thông tin sai lệch hoặc trích dẫn sai nguồn để ngụy tạo các thông tin theo hướng mà nó mong muốn.
Chính vì lý do này, người dùng đặc biệt là các bạn học sinh và sinh viên cần trang bị cho mình những kỹ năng và công cụ để kiểm chứng thông tin thay vì tin tưởng hoàn toàn vào AI.
Vấn đề đạo đức và tính minh bạch
“Không thể phát hiện bài viết do AI tạo ra” đây là tiêu đề trên bài báo trên báo Tuổi Trẻ ngày 12/01/2025. Theo bài viết này thì: “Có tới 94% bài nộp do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra không bị giáo viên phát hiện. Ngay cả khi áp dụng tiêu chí nghiêm ngặt hơn và đề cập cụ thể cụm từ “AI” trong quá trình lọc nhưng vẫn có 97% bài do AI thực hiện cũng không bị phát hiện.”
Bài báo cho thấy khả năng sử dụng AI đã bị lợi dụng để gian lận trong học tập và nghiên cứu khoa học. Khi mà những bài thi và các bài luận hoàn toàn có thể chỉ là sản phẩm, kết quả của trí tuệ nhân tạo thay vì khả năng tự tư duy và học tập của sinh viên, làm giảm tính công bằng của giáo dục, khi mà những sinh viên có điều kiện sẻ chi trả cho những công cụ AI để đạt được điểm số cao hơn trong học tập thay vì nỗ lực thực sự.
Hậu quả sâu xa của nó dẫn đến vấn đề đó là sự suy thoái trong khả năng tư duy cũng như học tập làm méo mó kết quả của những khóa học, kỳ thi hay chứng chỉ được thiết lập ra nhằm đánh giá khả năng của người học trong ngắn hạn, và trong dài hạn chính là sự suy giảm năng lực của người học khi mà việc lạm dụng AI ngày càng phổ biến.
Tác động đến quá trình đào tạo và phát triển của sinh viên
Học tập và nghiên cứu là một quá trình ở đó mà sinh viên, người học được rèn luyện tư duy và khả năng phản biện của chính bản thân mình. Sự hiểu biết và tư duy của bạn sẽ gia tăng sau khóa học từ đó phát triển và nâng cao năng lực của bản thân. Việc quá dựa dẫm vào AI trong việc viết bài và nghiên cứu làm mất đi cơ hội để rèn luyện và trau dồi kiến thức thực sự để đạt được sự phát triển của bản thân.
Thay lời kết
Trí tuệ nhân tạo mang đến nhiều tiềm năng to lớn cho giáo dục, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy, học tập và nghiên cứu. Nhưng để tận dụng tối đa hóa lợi ích của AI, cần có một cách tiếp cận cân bằng, có tính đến yếu tố đạo đức và xác định rõ vị trí của từng thành phần trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trong đó con người cần đóng vai trò trung tâm trong quá trình giảng dạy, học tập và nghiên cứu. Sự kết hợp hài hòa giữa AI và con người sẽ giúp giáo dục và quá trình phát triển theo hướng hiện đại, bền vững và sáng tạo.
Tham khảo: Best Practices for Using AI When Writing Scientific Manuscripts